Υπνική άπνοια

Οι διαταραχές της αναπνοής που σχετίζονται με τον ύπνο αποτελούν μια διαγνωστική κατηγορία που περιλαμβάνει αποφρακτικά φαινόμενα, όπως το πρωτογενές ροχαλητό, το σύνδρομο αντίστασης των ανώτερων αεραγωγών και το σύνδρομο αποφρακτικής υπνικής άπνοιας.

Η υπνική άπνοια, ή ακριβέστερα το σύνδρομο υπνικής άπνοιας (ΣΥΑ) ή σύνδρομο αποφρακτικής υπνικής άπνοιας (ΣΑΥΑ), είναι μια διαταραχή της αναπνοής κατά την οποία η ροή του αέρα περιορίζεται ή διακόπτεται (άπνοια) κατά τη διάρκεια του ύπνου, συνήθως μεταξύ επεισοδίων έντονου ροχαλητού.

Η διάρκεια αυτών των επεισοδίων κυμαίνεται από 10–15 δευτερόλεπτα, ενώ συχνά είναι πολύ μεγαλύτερη.

Πρόκειται για μια σοβαρή και αρκετά συχνή διαταραχή, δυνητικά απειλητική για τη ζωή των ασθενών που πάσχουν από αυτή.
Επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών και φύλων, αν και είναι συχνότερη στους άνδρες άνω των 40 ετών.

Αιτίες – Το Προφίλ των Ασθενών με Υπνική Άπνοια

Η αποφρακτική υπνική άπνοια προκαλείται από αυξημένη αντίσταση στους ανώτερους αεραγωγούς, η οποία οδηγεί σε στένωση και τελικά σε κατάρρευσή τους. Η τάση για σύσπαση και απόφραξη των αεραγωγών ενισχύεται από τη μειωμένη μυϊκή τόνοση κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Η αναπνευστική προσπάθεια αυξάνεται προκειμένου να διατηρηθεί η ροή του αέρα στους αεραγωγούς, γεγονός που συνοδεύεται από σχετική αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα (υπερκαπνία) και μείωση των επιπέδων οξυγόνου (υποξαιμία).

Η αυξημένη προσπάθεια για αναπνοή προκαλεί μικρο-αφυπνίσεις του εγκεφάλου, οδηγώντας σε ταχυκαρδία, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και τάση για άλλες καρδιακές αρρυθμίες.

Η αποφρακτική υπνική άπνοια είναι πολύπλοκη και επιβαρύνεται περαιτέρω από την πολυπαραγοντική της αιτιολογία, που περιλαμβάνει κρανιοπροσωπικές δομές, τον νευρομυϊκό τόνο και άλλους συναφείς παράγοντες.

Η βαρύτητα της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας διαφέρει σημαντικά μεταξύ των ασθενών, και αυτή η ετερογένεια οδηγεί σε διαφοροποιήσεις τόσο στη θεραπευτική προσέγγιση όσο και στην ανταπόκριση στη θεραπεία.

Η σοβαρότητα του συνδρόμου αποφρακτικής υπνικής άπνοιας εκτιμάται με αξιοπιστία βάσει του αριθμού των επεισοδίων άπνοιας-υπόπνοιας ανά ώρα ύπνου:

• Έως 5 επεισόδια ανά ώρα, χωρίς άλλα κλινικά συμπτώματα: δεν θεωρείται σύνδρομο αποφρακτικής υπνικής άπνοιας
• 5–15 επεισόδια ανά ώρα: ήπια μορφή συνδρόμου
• 15–30 επεισόδια ανά ώρα: μέτρια μορφή συνδρόμου
• 30 ή περισσότερα επεισόδια ανά ώρα: σοβαρή μορφή συνδρόμου

Προδιαθεσικοί Παράγοντες για την Εμφάνιση του Συνδρόμου στους Ενήλικες

Οι κυριότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την παχυσαρκία, την εμμηνόπαυση, το φύλο (άνδρες) και την αύξηση της ηλικίας.

Η αποφρακτική υπνική άπνοια συχνά αποκαλείται «νόσος των παχύσαρκων». Παρότι η επίπτωσή της είναι σαφώς αυξημένη σε παχύσαρκα άτομα, είναι επίσης δυνατό άτομα με φυσιολογικό βάρος να εμφανίσουν το σύνδρομο, εφόσον υπάρχουν άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωσή του.

Συμπτώματα Κατά Τη Διάρκεια του Ύπνου

• Έντονο ροχαλητό, το οποίο συνήθως επιδεινώνεται με την ηλικία. Ιδιαίτερη σημασία έχει το ροχαλητό που διαταράσσει τον ύπνο του ασθενούς και δεν υποχωρεί όταν ξαπλώνει στο πλάι, καθώς μπορεί να αποτελεί ένδειξη αποφρακτικής υπνικής άπνοιας.
• Συχνές και αιφνίδιες αφυπνίσεις, συχνά με αίσθημα πνιγμονής ή διακοπής της αναπνοής, συνήθως ανάμεσα σε επεισόδια έντονου ροχαλητού. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ύπνος διαταράσσεται σε τέτοιο βαθμό που δεν επανέρχεται στα φυσιολογικά του επίπεδα.
• Ανήσυχος ύπνος, που συνοδεύεται από απότομες κινήσεις των άκρων, κυρίως των κάτω άκρων.
• Συχνές νυχτερινές αφυπνίσεις για ούρηση μπορεί να είναι σύμπτωμα αποφρακτικής υπνικής άπνοιας. Ωστόσο, στους άνδρες θα πρέπει να αξιολογούνται προσεκτικά, καθώς μπορεί να υποδηλώνουν και υπερπλασία του προστάτη.

Συμπτώματα Κατά τη Διάρκεια της Ημέρας

• Πρωινοί πονοκέφαλοι.
• Αίσθηση μη επαρκούς ή μη ποιοτικού ύπνου κατά το ξύπνημα. Οι ασθενείς συχνά αναφέρουν ότι δεν ξυπνούν νιώθοντας ξεκούραστοι ή ανανεωμένοι.
• Έντονη κόπωση και υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, ακόμα και σε δραστηριότητες που φυσιολογικά θα έπρεπε να κρατούν τον ασθενή σε εγρήγορση. Το σύμπτωμα αυτό είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και πολύ επικίνδυνο, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ατυχήματα —ιδίως σε οδηγούς ή χειριστές βαρέων μηχανημάτων που ενδέχεται να αποκοιμηθούν την ώρα της οδήγησης ή της εργασίας.
• Διαταραχές της γνωστικής λειτουργίας (όπως διάσπαση προσοχής και δυσκολία συγκέντρωσης), διαταραχές της διάθεσης (όπως μελαγχολία ή κατάθλιψη) και σεξουαλική δυσλειτουργία. Αυτά ενδέχεται να αποτελούν συμπτώματα του συνδρόμου, αλλά θα πρέπει να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες.
• Συννοσηρότητες που δεν ρυθμίζονται επαρκώς με την κατάλληλη θεραπεία, όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, αρτηριακή υπέρταση και παχυσαρκία.

Οι ενδοστοματικές συσκευές που χρησιμοποιούνται ευρέως στη θεραπεία της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες:

• συσκευές προώθησης της κάτω γνάθου
• συσκευές σταθεροποίησης της γλώσσας.

Ο στόχος τους είναι η διατήρηση της κάτω γνάθου και των μαλακών ιστών σε πρόσθια θέση, ώστε να αυξηθεί η διάμετρος και κατά συνέπεια η διαβατότητα των αεραγωγών στο επίπεδο του φάρυγγα.

Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία που τεκμηριώνει τη χρήση και την αποτελεσματικότητα αυτών των μηχανισμών σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια αποφρακτική υπνική άπνοια.
Επιπλέον, λόγω της πολύ καλύτερης μακροχρόνιας ανοχής συγκριτικά με τη μάσκα θετικής πίεσης (PAP), οι συσκευές αυτές μπορούν να προσφέρουν σημαντική βοήθεια ακόμη και σε σοβαρές περιπτώσεις αποφρακτικής υπνικής άπνοιας όπου η χρήση μάσκας δεν είναι εφικτή.

Κατά συνέπεια, αποτελούν θεραπεία εκλογής για ασθενείς που δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν μάσκα PAP.

Τα ποσοστά αποτελεσματικότητας που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία για την προσέγγιση αυτή φθάνουν έως και το 70%.

Κατασκευή και Εξατομίκευση των Συσκευών

Οι συσκευές αυτές είναι κατά κανόνα εξατομικευμένες και κατασκευάζονται ειδικά για κάθε ασθενή, με βάση:

• τα ανατομικά του χαρακτηριστικά
• τις λειτουργικές ανάγκες του στοματογναθικού του συστήματος
• τη σοβαρότητα της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας
• την κατάσταση της οδοντικής σύγκλεισης.

Τυπικά, κατασκευάζονται με την κάτω γνάθο σε θέση προώθησης περίπου στα δύο τρίτα της μέγιστης προβολής της.
Ανάλογα με την πορεία των συμπτωμάτων και την ποιότητα του ύπνου μετά την έναρξη της θεραπείας, η συσκευή τιτλοποιείται (προσαρμόζεται) αναλόγως.

Θεραπευτικός Στόχος και Κλινικά Αποτελέσματα

Ο τελικός στόχος είναι:

• η μέγιστη ανακούφιση των συμπτωμάτων της υπνικής άπνοιας
• η μείωση ή και εξάλειψη του ροχαλητού
• η διασφάλιση της άνεσης του ασθενούς, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιεί τη συσκευή κατά τον ύπνο χωρίς δυσφορία.

Όταν οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται, ομαλοποιούνται και οι αντικειμενικοί δείκτες του συνδρόμου, όπως ο δείκτης άπνοιας-υπόπνοιας (AHI) και ο κορεσμός οξυγόνου στο αίμα.